Τετάρτη 22 Ιουλίου 2009

ΠΟΣΑ (ΔΕΝ) ΞΕΡΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΑΣΙΝΟΥΣ; Γιάννης Παρασκευόπουλος

  •  ΠΟΣΑ (ΔΕΝ) ΞΕΡΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΑΣΙΝΟΥΣ;

Με αφορμή την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Πράσινου Κόμματος,

20-22 Φεβρουαρίου 2004 στη Ρώμη

 

Γιάννης Παρασκευόπουλος

 

 

Κάποτε στην Ελλάδα οι Ευρωπαίοι Πράσινοι, ταυτισμένοι τότε κυρίως με τους (Δυτικο)γερμανούς, αποτελούσαν για πολλούς πραγματικό μύθο. Στις ευρωεκλογές του 1989, ορισμένοι μάλιστα είχαν πει ότι βασικότερος παράγοντας της αρχικής θεαματικής επιτυχίας των Οικολόγων Εναλλακτικών ήταν η ένδειξη «κοινές θέσεις με τους Ευρωπαίους Πράσινους».

Μιάμιση δεκαετία μετά, οι Πράσινοι δεν είναι πια είδωλα και σπάνια ακούγονται νέα τους. Έτσι η εικόνα τους φθάνει σε μας αποσπασματική και, συχνά, παραμορφωμένη.

     

Ένα κίνημα με παγκόσμια παρουσία

Σε διεθνές επίπεδο, οι Πράσινοι έχουν από καιρό πάψει να αποτελούν «ιδιαιτερότητα» της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης. Στην πρώτη παγκόσμια συνάντηση των Πράσινων (στην Καμπέρα της Αυστραλίας το 2001) συμμετείχαν αντιπρόσωποι 60 περίπου κομμάτων. Πράσινα κόμματα έχουν πλέον παρουσία και επιτυχίες σε όλες τις ηπείρους και συνεχίζουν να επεκτείνονται σε «άγονες» μέχρι τώρα χώρες.

 Οι περισσότεροι  αγνοούν  ότι στην Ταϊβάν οι Πράσινοι μπόρεσαν να σταματήσουν το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας τους ή ότι στην Βραζιλία έχουν 6 βουλευτές στην Ομοσπονδιακή Βουλή και έναν υπουργό στην κυβέρνηση Λούλα.  Λίγοι επίσης ξέρουν ότι ο Ραλφ Νέηντερ, έκπληξη των προηγούμενων  προεδρικών εκλογών στις Η.Π.Α., ήταν ο επίσημος υποψήφιος των Αμερικανών Πράσινων.   

 

Διαφορετικοί δρόμοι σε διαφορετικές συνθήκες

Στην Ευρώπη το πράσινο κίνημα έχει πια ιστορία δεκαετιών. Ο στόχος για συνολική «οικολογικοποίηση» της κοινωνίας αποδείχθηκε τελικά μακρινός, στο μεταξύ όμως οι Πράσινοι πέτυχαν να αλλάξουν αρκετά τις κοινωνίες τους διαποτίζοντας το μέσο πολίτη με «πράσινες» κοινωνικές και περιβαλλοντικές αξίες. Από το σημείο αυτό, η πορεία κάθε πράσινου κόμματος καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις ιδιαίτερες συνθήκες της χώρας του.

·          Σε χώρες με παραδόσεις συνεργασιών και εναλλαγής όλων των κομμάτων στην άσκηση της εξουσίας, αρκετά πράσινα κόμματα δοκίμασαν τη συμμετοχή τους σε κυβερνήσεις συνασπισμού. Η τάση αυτή ευνοήθηκε από τη διαμόρφωση θεματικών πλειοψηφιών, από το κλίμα αισιοδοξίας των πρώτων χρόνων μετά τη Διάσκεψη του Ρίο (1992), αλλά και από τα προγραμματικά ανοίγματα άλλων κομμάτων προς πράσινες θέσεις. Από χώρα σε χώρα, οι κυβερνητικές συνεργασίες των Πράσινων πήραν μορφές αρκετά διαφορετικές, με απολογισμό που θα δούμε συνοπτικά στη συνέχεια.

·          Αντίστροφες τάσεις επικράτησαν κυρίως σε χώρες με δικομματική παράδοση, όπως οι Η.Π.Α. ή η Βρετανία. Εκεί οι Πράσινοι αντιστάθηκαν στον πειρασμό να συνδεθούν με κάποιο από τα κόμματα εξουσίας και κατάφεραν να εδραιωθούν αυτόνομα, με έντονα αντιπολιτευτικά και κινηματικά χαρακτηριστικά. Αντίστοιχη τακτική υιοθετείται κατά κανόνα και σε χώρες όπου οι πράσινες ευαισθησίες δεν έχουν ριζώσει ακόμη στη συνείδηση του μέσου πολίτη.

 

Σε τοπικό επίπεδο

Προνομιακό πάντως πεδίο για τους Πράσινους παραμένει παντού σχεδόν η τοπική δράση, όπου σημειώνουν εντυπωσιακές επιτυχίες όχι μόνο ως κινήματα αλλά και ως δημοτική διαχείριση σε πόλεις μεσαίου κυρίως μεγέθους:

·          Στο Ελσίνκι η συμμετοχή των αστικών συγκοινωνιών στις μετακινήσεις των πολιτών αυξήθηκε σε λίγα χρόνια από 30 σε 70%.

·          το (γερμανικό) Φράιμπουργκ θεωρείται η ανεπίσημη οικολογική πρωτεύουσα της Ευρώπης και είναι αυτή τη στιγμή η πιο περιζήτητη πόλη για αδελφοποίηση.

·          η Φρανκφούρτη αναδείχθηκε τη δεκαετία του '90 σε πρότυπο πολυπολιτισμικότητας.

·          ήδη εμφανίζονται και τα πρώτα πειράματα «πόλεων χωρίς σκουπίδια»  

Στις τοπικές εκλογές σημειώνουν οι Πράσινοι και τα ψηλότερα εκλογικά τους ποσοστά. Σε αρκετές περιπτώσεις τα ποσοστά αυτά φθάνουν πάνω από 20%, όπως στο Ελσίνκι, ή το Γκρατς.

 Η έμφαση αυτή στην τοπική και θεματική δράση λειτουργεί και ως συνεκτικός ιστός των διαφορετικών τάσεων, από οικοαναρχικούς μέχρι τεχνοκράτες. Ο αρχικός πλουραλισμός των Πράσινων αποτελεί και σήμερα ζωντανή πραγματικότητα: εκτεταμένες αποχωρήσεις υπήρξαν μόνο στη Γερμανία, αλλά και εκεί αφορούσαν κυρίως μεσαία και ανώτερα στελέχη.

 

«Απέξω υπουργός, από μέσα Πράσινος»

Για να ξαναγυρίσουμε τώρα στις κυβερνητικές συνεργασίες των Πράσινων, τα περισσότερα από τα πειράματα αυτά έχουν λήξει. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις (όπως στη Φινλανδία ή στην Αυστρία), τερματίστηκαν ή και ματαιώθηκαν με πρωτοβουλία των ίδιων των Πράσινων. Πράσινα κόμματα συγκυβερνούν σήμερα (2002) μόνο στη Γερμανία και τη Σουηδία.

Ο συνολικός απολογισμός ήταν διαφορετικός από χώρα σε χώρα, θετικό όμως έργο σε καίριους τομείς υπήρξε παντού. Πέρα από την Ολλανδία και τις Σκανδιναβικές Χώρες, όπου η κοινωνική και περιβαλλοντική προστασία βρισκόταν πάντα σε συγκριτικά υψηλά επίπεδα και προχώρησε ακόμη περισσότερο, αξίζει να αναφερθούμε σε δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικές περιπτώσεις:

·          Το Βέλγιο, όπου υλοποιήθηκε αποτελεσματική πολιτική ασφάλειας τροφίμων, μετά το σκάνδαλο με τις διοξίνες.

·          Τη Γαλλία, όπου οι Πράσινοι σταμάτησαν την εφιαλτική Πολυμερή Συμφωνία για τις Επενδύσεις (1998), απειλώντας με αποχώρηση από την κυβέρνηση. Το βήμα εκείνο άνοιξε το δρόμο για το κίνημα του Σηάτλ, ένα χρόνο αργότερα.

Οι πρωτεργάτες των συνεργασιών θεωρούν ότι η κυβερνητική τους συμμετοχή υλοποιούσε μόλις ένα 10-20% του προγράμματός τους, αντίστοιχο με τα (περιορισμένα) εκλογικά τους ποσοστά. Χαρακτηριστικό και ήταν το σύνθημα «απ' έξω υπουργός, από μέσα Πράσινος», που προβλήθηκε στις γερμανικές εκλογές του 2002. Οι κυβερνητικές συνεργασίες κατά κανόνα λειτούργησαν συμπληρωματικά με τις τοπικές και κοινωνικές παρεμβάσεις, χωρίς να υποτάσσουν την αυτονομία του κινήματος στην προώθηση κυβερνητικών προτεραιοτήτων.

 

Η περίπτωση της Γερμανίας

Από τις συνεργασίες αυτές, η μόνη που έχει κάπως συζητηθεί στη χώρα μας είναι αυτή της Γερμανίας. Η εξήγηση βρίσκεται ίσως στις μνήμες από την παλιά πολύχρονη διαμάχη των «φούντις» με τους «ρεάλος», συνδυασμένες με τον κεντρικό ρόλο που είχαν παίξει οι Γερμανοί Πράσινοι στα πρώτα βήματα του πράσινου κινήματος. Κατά τα άλλα, όμως, η εμπειρία της Γερμανίας είναι απλώς η ιδιαίτερη περίπτωση μιας μεγάλης χώρας που έχει προ πολλού πάψει να αποτελεί το κέντρο του (πράσινου) κόσμου.

Τα στοιχεία που διαμόρφωσαν την εμπειρία της Γερμανίας, αποτελούν όλα σχεδόν ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης χώρας. Στις εκλογές του 1991 οι Πράσινοι είχαν μείνει εκτός Ομοσπονδιακής Βουλής (κυρίως λόγω της κριτικής τους για την εσπευσμένη επανένωση της χώρας), ήττα που χρεώθηκε στις ριζοσπαστικότερες τάσεις και οδήγησε στην πλήρη επικράτηση απόψεων που έθεταν ως κεντρικό ζήτημα την ανάδειξη των Πράσινων σε αξιόπιστο υποψήφιο κυβερνητικό εταίρο.

Στη Γερμανία όμως οι κυβερνήσεις είναι το πολύ δικομματικές, και οι προγραμματικές συμφωνίες προβάλλονται και προεκλογικά. Το στοιχείο αυτό πιέζει κάθε επίδοξο κυβερνητικό εταίρο να επιδιώκει την αποδοχή και των «κυμαινόμενων ψηφοφόρων» που θα κρίνουν την εκλογή μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων. Κατά παράδοση αναλαμβάνει και ο μικρότερος εταίρος σημαντικό μέρος των κυβερνητικών ευθυνών, ανάμεσά τους και την εξωτερική πολιτική. Έτσι οι Γερμανοί Πράσινοι ήταν υποχρεωμένοι να σηκώσουν ένα πολιτικό βάρος πολύ μεγαλύτερο από την απλή ένταξή τους σε ένα συνασπισμό εξουσίας (όπως στην Ιταλία ή τη Γαλλία), στοιχείο που περιόριζε κατά πολύ τα περιθώρια ελιγμών τους στο πεδίο της κεντρικής πολιτικής και εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τις εσωτερικές συγκρούσεις και τις αποχωρήσεις στελεχών.

Στο δύσκολο αυτό παιχνίδι δεν είναι περίεργο που απογοήτευσαν αρκετούς παλιούς τους θαυμαστές, κυρίως εκτός Γερμανίας. Στους τομείς όμως που επέλεξαν να δώσουν προτεραιότητα, το κυβερνητικό τους έργο είναι παραπάνω από σημαντικό. Ενδεικτικά αναφέρουμε το χρονοδιάγραμμα κατάργησης των πυρηνικών εργοστασίων, τον ενεργειακό φόρο, το νομικό πλαίσιο για υποχρεωτική ανακύκλωση όλων των συσκευασιών, την παγκόσμια πρωτιά της Γερμανίας σε εγκατεστημένη ισχύ αιολικής ενέργειας, το πρόγραμμα για τις 100.000 «ηλιακές στέγες», τη στήριξη συνεταιρισμών παραγωγών-καταναλωτών,  τη διασύνδεση της αγροτικής πολιτικής με τη διατροφική ασφάλεια και την προστασία των καταναλωτών.

Όλα αυτά έχουν συνδυαστεί με μια γενικότερη πολιτισμική στροφή στη γερμανική κοινωνία. Πριν δύο χρόνια, παρακολουθώντας ένα σεμινάριο γερμανικών για τραπεζικούς, είδα με έκπληξη στην ύλη θέματα όπως Τοπικά Δίκτυα Εξωχρηματικών Ανταλλαγών ή συγκατοίκηση διαφορετικών οικογενειών στο ίδιο διαμέρισμα. Η θεματολογία αυτή, από περιθωριακή έως άγνωστη για τη χώρα μας, περιλαμβάνονταν στο εξειδικευμένο πρόγραμμα του Ινστιτούτου Γκαίτε για… στελέχη επιχειρήσεων που θα έρχονταν σε επαφή με Γερμανούς συναδέλφους τους. Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και πλήθος πολιτικές για θέματα ανοικτής κοινωνίας, από την έμφαση στα ζητήματα των μεταναστών και της ισότιμης ένταξής τους στην κοινωνία μέχρι τη νομοθετική ισότητα για τους ομοφυλόφιλους ή τη δημόσια χρηματοδότηση για ανακαινίσεις κατειλημμένων κτιρίων.

Τα στοιχεία αυτά, συνδυασμένα και με την έμφαση στην τοπική και θεματική παρέμβαση, φαίνεται ότι διασφαλίζουν για τους Γερμανούς Πράσινους γέφυρες και με τα ριζοσπαστικότερα στοιχεία της κοινωνίας τους. Μέχρι στιγμής οι αποχωρήσεις στελεχών δεν έχουν οδηγήσει σε διαρροές ψήφων προς τα αριστερά, ενώ επίμαχες κυβερνητικές προτάσεις των Πράσινων (όπως ο ενεργειακός φόρος ή η απόδοση ιθαγένειας στους μετανάστες) κερδίζουν διαρκώς έδαφος στην εκλογική βάση και των σοσιαλδημοκρατών. Κριτής, άλλωστε, της κυβερνητικής τους πολιτικής δεν είναι κάποιος διεθνής θεματοφύλακας της πράσινης καθαρότητας αλλά η γερμανική κοινωνία, που μέχρι στιγμής φαίνεται μάλλον να τους δικαιώνει.

 

Τα φαντάσματα του 1999

  Στις σχέσεις των Πράσινων κομμάτων κάποια πράγματα θεωρούνται αυτονόητα: διεθνές καθοδηγητικό κέντρο δεν υπάρχει, κανένα πράσινο κόμμα δεν αποτελεί υποχρεωτικό σημείο αναφοράς για τα υπόλοιπα και κανείς δεν απολογείται για Πράσινους άλλων χωρών.

Εξαίρεση αποτελεί η Ελλάδα, όπου ο εδώ οικολογικός χώρος δέχεται ακόμη επιθέσεις για τη στάση των Πράσινων στην επέμβαση του 1999 στη Γιουγκοσλαβία. Κανονικά θα αρκούσε η επισήμανση ότι οι οικολογικές ομάδες στη χώρα μας είχαν τότε καταδικάσει ρητά τους βομβαρδισμούς και  πήραν μέρος σε όλες τις κινητοποιήσεις διαμαρτυρίας. Επιπλέον οργάνωσαν και δικές τους εκδηλώσεις, με διαμαρτυρία στη γερμανική πρεσβεία κατά την επίσκεψη του Γιόσκα Φίσερ στην Αθήνα και με διεθνή συνάντηση Πράσινων από όλα τα Βαλκάνια (περιλαμβανομένης και της Αλβανίας) για την από κοινού καταδίκη της επίθεσης. Υπήρξε άλλος πολιτικός χώρος στην Ελλάδα που να έκανε κάτι ανάλογο;

Για όσους όμως δεν αρκούνται σε αυτά, αξίζει να πούμε ότι όντως (αντίθετα με αρκετά τμήματα της εγχώριας Αριστεράς) κανείς Πράσινος δεν είχε υποστηρίξει το σερβικό καθεστώς και την πολιτική του Μιλόσεβιτς. Παρά τα όσα, όμως, πιστεύουν οι περισσότεροι Έλληνες, 26 από τα 31 πράσινα κόμματα της Ευρώπης είχαν καταδικάσει πλήρως τους βομβαρδισμούς -συχνά αναλαμβάνοντας και σοβαρό πολιτικό κόστος-, ενώ και τα υπόλοιπα είχαν έντονα διχαστεί στην προσπάθειά τους να συμβαδίσουν με τις κυβερνητικές τους δεσμεύσεις.  Καταδικαστική ήταν και η επίσημη στάση της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας των Πράσινων.

Ο τρόπος που παρουσιάστηκε πάντως το θέμα δείχνει μια αντίληψη δύο μέτρων και δύο σταθμών, καθώς η στάση των αριστερών κομμάτων που συγκυβερνούσαν εκείνη την εποχή στην Ιταλία και τη Γαλλία, έμεινε τελείως στο απυρόβλητο. Εντυπωσιακό είναι μάλιστα ότι ένα από τα ελάχιστα πράσινα κόμματα που είχαν όντως στηρίξει την επέμβαση, οι Ολλανδοί GROEN LINKS, προβάλλεται σήμερα από κύκλους της Αριστεράς ως συνολικότερο πρότυπο για το πράσινο κίνημα.

Σημαντικότερος πάντως είναι ο τρόπος που αφομοίωσε την εμπειρία αυτή το διεθνές πράσινο κίνημα. Δύο μόλις χρόνια μετά, η Παγκόσμια Χάρτα των Πράσινων αποκλείει κατηγορηματικά τη νομιμοποίηση ανάλογων επεμβάσεων, με το σχετικό κείμενο να υιοθετείται και από τους Γερμανούς. Επιστέγασμα αυτής της πορείας αποτέλεσε η ομόθυμη αντίθεση όλων των πράσινων κομμάτων στην περσινή εισβολή των Η.Π.Α. στο Ιράκ.

 

Μια νέα ριζοσπαστική άνθηση

Τα τελευταία χρόνια οι ριζοσπαστικές τάσεις γνωρίζουν μια νέα άνθηση στο εσωτερικό των Πράσινων. Το κίνημα του Σηάτλ ενίσχυσε την αίγλη των Αγγλοσαξόνων (Η.Π.Α., Βρετανία, Αυστραλία), που προέρχονται από διαφορετικές πολιτικές παραδόσεις και δεν είχαν ποτέ συμμετοχή σε κυβερνήσεις. Οι Ιρλανδοί Πράσινοι ήταν από τις ελάχιστες πολιτικές δυνάμεις που στήριξαν την επιτυχία του ΟΧΙ στο δημοψήφισμα για τη συνθήκη της Νίκαιας, οι Αυστριακοί προτίμησαν να θυσιάσουν τις προοπτικές συμμετοχής τους στην κυβέρνηση παρά να συναινέσουν σε μια νεοφιλελεύθερη ασφαλιστική μεταρρύθμιση, οι Σουηδοί (που μάλιστα συμμετέχουν και στην κυβέρνηση) προωθούν μέχρι και αποχώρηση της χώρας τους από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το κλίμα αυτό αποτυπώνεται και στην «Παγκόσμια Χάρτα», την Κοινή Διακήρυξη της 1ης παγκόσμιας συνάντησης των Πράσινων, με εκτεταμένες αναφορές στα θέματα της παγκοσμιοποίησης και στο κίνημα του Σηάτλ. Στελέχη των Πράσινων καλούνται στις συζητήσεις του Ευρωπαϊκού και του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ (στη Φλωρεντία ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος των Γερμανών Πράσινων ήταν εισηγητής στη συζήτηση για τα κινήματα και τα κόμματα), ενώ η τελευταία παγκόσμια συνάντηση των Πράσινων έγινε πρόσφατα στο περιθώριο του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ της Βομβάης.

 

Ένα πολύχρωμο κίνημα

Η συνολική εικόνα των Πράσινων είναι τελικά πολύ πιο σύνθετη από ό,τι μπορεί  να φανταστεί ένας μακρινός παρατηρητής. Οι διαφορετικές πορείες των χωρών και των τάσεων δεν συγκλίνουν πάντα, είναι όμως σε θέση να συνυπάρχουν και να συντίθενται ίσως γιατί όλες οι πλευρές συνειδητοποιούν  ότι καθεμιά έχει ανάγκη τις άλλες: από τον Ραλφ Νέηντερ μέχρι τον Γιόσκα Φίσερ, όλοι αισθάνονται ότι ανήκουν στην ίδια πολιτική οικογένεια.  

 

Όλα αυτά μας αφορούν ίσως περισσότερο από ό,τι φανταζόμαστε, καθώς το πράσινο κίνημα έχει επανειλημμένα αποδείξει την ικανότητά του να  επεκτείνεται σε νέες, «άγονες» μέχρι τώρα χώρες. Έτσι τα τελευταία χρόνια, ένα νέο πράσινο κύμα φαίνεται να διατρέχει τη Μεσόγειο:

·          στην Κύπρο εκλέχθηκε το 2001 ο πρώτος Πράσινος βουλευτής

·          στην  Ισπανία οι Πράσινοι εμφανίστηκαν αυτόνομα στις δημοτικές του 2003

·          στην Πορτογαλία και την Ιταλία η πράσινη παρουσία χρονολογείται ήδη από τη δεκαετία του '80.

·          στην Ελλάδα οι Οικολόγοι Πράσινοι θεωρούν ότι ήρθε και εδώ η ώρα της οικολογίας, και θα συμμετέχουν με δικό τους ψηφοδέλτιο στις ευρωεκλογές του ερχόμενου Ιουνίου.

 


Η πρόκληση είναι να μην αντιγράψουμε απλώς κάτι που μας έρχεται «απ' έξω», αλλά να εμπνευστούμε για να διαμορφώσουμε το είδος της πράσινης ταυτότητας που έχει ανάγκη η χώρα μας.

 

 *Μέλος της Γραμματείας των Οικολόγων Πράσινων

 

 

Δεν υπάρχουν σχόλια: